UVOD
Schwarzenegger i Dobbins (1998) smatraju da je bodybuilding sastav vežbi kojim možemo na najefikasniji i najefektniji način ojačati i razviti mišiće tela.
Možemo reći da se pod body buildingom smatra korišćenje progresivnog treninga sa opterećenjem sa ciljem razvoja mišića tela. Vežbe se mogu izvoditi dvoručnim i jednoručnim tegovima, te na trenažerima, pravilnim treningom i sa pravilnom ishranom dovodi do promjena u telesnom izgledu.(
www.realx3mforum.com).
Proces razvoja mišića tela kroz poseban način ishrane i specifičan način telesnog vežbanja poput dizanja tegova sa ciljem takmičenja (
www.dictionary. com).
Body building predstavlja spoj sporta i umetnosti, te zbog toga on predstavlja način života (Mada i Vrcić, 1994).
Cilj body buildinga kao sporta je maksimalno razviti estetsku komponentu celog tela, te se takođe celi sastav takmičenja u bodybuildingu bazira na tome.
U takmičenju je najviše zastupljen kvalitet morfoloških karakteristika (odnos mišićne mase i potkožnog masnog tkiva), a takođe su važni i termini poput mišićne hipertrofije i mišićne definicije. Također bi mogli reći da je cilj body buildinga razvijanje estetske snage pa se u tu svrhu najčešće koriste različite vježbe sa utezima ili trenažerima i sa određenim metodičkim oblicima treninga.
U samom takmičenju najveću važnost imaju sudije jer se pobjednik određuje isključivo na subjektivnoj procjeni sudija pomoću izvođenja obaveznih i slobodnih poza koji takmičari izvode te na osnovu kriterijuma koji moraju zadovoljiti.
Takmičenja u body buildingu su podeljena na muška i ženska takmičenja te juniorska takmičenja. Podeljeni su po težinskim kategorijama dok na nekim takmičenjima ima čak i podela po visini.
Takmičari u body buildingu trebaju zadovoljiti 5 vitalnih kriterijuma
1)odgovarajući opseg mišića tj. mišićnu masu
2)ta masa mora biti oblikovana
3)tijelo mora biti lišeno suvišnog potkožnog masnog tkiva (mora biti definirano)
4)vaskularnost (žilavost)
5)proporcionalnost
Velik broj ljudi provodi body building treninge u slobodno vreme, dok se samo manji deo pojavljuje na takmičenjima, pa prema tome možemo reći da je body building vrlo rasprostranjen kao sport.
Body building nije olimpijski sport ali je prihvaćen od Međunarodne amaterske sportske unije i uključen na sportske događaje poput Azijskih i Pan – američkih igara.
Kod nas takođe postoje sinonimi za body building: telesno oblikovanje, dok se u USA često koristi termin pumping iron što bi mogli prevesti kao bildovanje.
Postoji razlika između body buildinga i weightliftinga (olimpijsko tj. klasično dizanje tega) u kojem je cilj podići što veću težinu tega tehnikom trzaja ili nabačaja tj. izbačaja i powerliftinga u kojem je cilj podići što veću težinu u vežbama potisak sa ravne klupe (bench press), mrtvo dizanje (dead lift) i čučanj (back squat). Takođe postoji takmičenje nazvano Strongest man u kojem takmičari na različite načine dižu razne terete i izvode određene zadatke, a ti se često nazivaju snagatori.
Unutar body building takmičenja u fitnessu gdje je također najbitnija morfološka komponenta ali se kriteriji što se tiče mišićne mase i mišićne definicije te proporcija tijela razlikuju od onih u bodybuildingu tj. zahtjeva se manja mišićne masa i veća definicija.
Body building se često kao tehnologija treninga koristi u fizičkoj pripremi sportaša, pogotovo kada je cilj povećanje mišićne mase ili smanjivanje potkožnog masnog tkiva tj. poboljšanje mišićne definicije.
PREGLED RAZVOJA BODY BUILDINGA
1.1. Body building prije 19.veka
Već u davnim vremenima postoje zapisio treningu sa teretima i o izgradnji tijela pa tako u Egiptu na zidu jedne pećine možemo naći crteže koji datiraju iz vremena oko 2000. g. pr. kr. a prikazuju ljude koji dižu tegove u obliku kruške.
130. g. pr. kr. rimski doktor Claudius Galen je boraveći među gladijatorima upoznao njihov način vežbanja i opisao ga u knjizi "De sanitate tuenda" ili u prijevodu "Čuvanje zdravlja" i bila je namenjena uzrastu od 14 do 25 godina.
U 11. veku u Indiji postoje zapisi o treningu sa tegovimai bućicama od kamena koji su se nazivali "Nali" te su takođe postojali prostori za trening slični današnjim fitness centrima.
U 18. veku u Nemačkoj se stvara novi gimnastički pokret koji koristi neke sprave koja su preteča današnjeg vratila i razboja koje se kao sprave koriste u body buildingu.
1862. godine u Češkoj se javlja sokolski pokret, a osnivač Miroslav Tyrs među različitim rekvizitima koristi i tegovi i bućice
Body building u 19. veku
1890. godine održano je prvo službeno prvenstvo u dizanju tegova zatim1891. godine u Londonu bilo održano prvo svetsko prvenstvo u dizanju tegova.
1896. godine na prvim modernim olimpijskim igrama uz druge sportove takođe je bilo i prvenstvo u dizanju tegova
U 19. stoljeću u Evropi se dizanje tegovakoristilo kao oblik zabave na kojima su profesionalni snagatori na različite načine pokazivali svoju snagu i dizali različite terete.
Njima nije izgled bitan nego samo količina podignutog tereta pa su većinom bili debeli i neproporcionalnog izgleda.
U Americi je u to vrijeme počelo dolaziti do sedentarnog načina života zbog selidbe velikog broja ljudi u gradove, brzog napretka tehnologije poput izuma automobila, pojave prerađene hrane i slično što je dovelo do zdravstvenih problema.
Stručnjaci su se borili sa nezdravim načinom života te su hteli kod ljudi pokrenuti svest o zdravom životu i idealnom telesnom izgledu koji bi sličan idealiziranoj antičkoj statui sportiste
Taj uzor su pronašli u osobi Eugena Sandowa.
Eugen Sandow (1867 – 1925) rođen kao Friderich Muller stekao je ugled u Evropi kao profesionalni snagator izazivajući druge snagatore i pobeđivajući ih u njihovim tačkama.
Vežbao je pod okriljem Oscara Atille koji je bio njegov mentor i usmerio ga u svet dizanja tegova
Došao je u Ameriku sa promoterom Florenzom Ziegfeldom koji ga je predstavljao kao najjačeg čovjeka na svetu. Ipak ono što ga je odvajalo od drugih snagatora je bila njegova estetska komponenta.
Pozirao je na način da bi se nalazio u staklenom kućištu i na sebi imao samo smokvin lista, a muškarci i žene su se divili njegovoj simetriji i mišćnoj razvijenosti što je bilo za to vreme nešto potpuno novo i revolucionarno
Takođe je razvio vrlo progresivan sastav vežbanja u kojem vrlo važnu ulogu imalo oblikovanje tela. Na osnovu svog iskustva izdao je nekoliko knjiga među kojima 1930. godine u Londonu knjigu "Bodybuilding" pa se od tada telesno oblikovanje u anglosaksonskim zemljama naziva bodybuilding.
Zbog njegove popularnosti počelo je da se prodaju tegovi, bućice, časopisi i knjige.
Pokrenuo je jedan od prvih body building časopisa "Physical Culture" kasnije nazvan Sandow's Magazine of Physical Culture.
Sandow je pokrenuo takmičenje na kojem su se upoređivale telesne mere takmičara te je pobedniku poklanjao vlastitu statuu.
Kralj George ga je nazvao "Profesorom znanstvene fizičke kulture Njegovog Visočanstva" te je bio njegov lični trener što mu je omogućilo da još više utiče na razvoj body buildinga.
1925. godine je poginuo u saobraćajnoj nesreći sletjevši autom sa puta.
Nakon njegove smrti body building se i dalje razvijao, a njemu u čast pobjednik Mr. Olympie dobiva njegovu zlatnu statuu, on je zbogsvojih zasluga nazvan "Ocem modernog bodybuildinga".
U isto vrijeme George Hackenshmidt je dobio nadimak "Ruski lav" za svoj uspjeh kad je osvojio prvenstvo Rusije u dizanju tega1898. godine kao i svetsko prvenstvo u rvanju.
Nakon emigriranja u Veliku Britaniju postao je dobar govornik i plodni autor koji je izdao nekoliko filozofskih knjiga poput "Ishodišta života" te je vršio debate s različitim intelektualcima poput George Bernard Shaw – a te je izazvao Alberta Einsteina na razmenu ideja.
Bili su tu još i druge osobe bitne za razvoj body buildinga: Louis Attilla, Arthur Saxon, Hermann Goerner, Oscar Higenfeldt, W. A. Pullum, Earle Liederman, Gus Fristensky, Alan C. Mead.
Body building u 20. veku
Bernarr Macfadden je u to vreme izdao časopis "Fizička kultura" i 1903. godine pokrenuo takmičenje "Najbolje građeni muškarac na svijetu" koje se odvijalo na Madison Square Gardenu u New Yorku. Na prvom takmičenju je bila novčana nagrada od 1000 dolara što je u to vreme bilo pravo malo bogatstvo. Bio je poznat po tome što je hodao bos svako jutro na posao i izdavao svoje slike golih grudiu svom časopisu. Takođe je došao u Englesku da bi promovisao svoju spravu za jačanje grudikoja se sastojala od metalne ili gumene trake koja je imala na krajevima držače, to je bio prethodnik današnjih "ekspandera".
Na njegovom takmičenju 1921. godine pobedio je Angelo Siciliano koji je kasnije promijenio svoje ime u Charles Atlas i promovisao svoj sastav treninga koji je nazvao dinamička napetost. Njegov strip u kojem mršavom tipu jaki tip uzme devojku, nakon čega on počne trenirati po sastavu Charles Atlas te se nakon toga vraća kao pobednik i reklamni slogan "Hej mršavi, vide ti se rebra" proglašeno je jednim od najuspešnijih reklama u povesti oglašavanja.
Dvadesetih i tridesetih godina ljudi su sve više postajali svesni da su izgled i zdravlje povezani, te da je body building najefikasnija metoda za postizanje dobrog izgleda.
Još uvek je bilo protivnika bodybuildinga koji nisu odobravali takav trening dizanja utega u kojemu je cilj isključivo dobar izgled, a ne podignuta velika te su stavljali klasično dizanje tegovaispred bodybuildinga.
U to vreme je bio popularan dizač tega Louis Cry koji je bio težak oko 130 kilograma, nizak, debeo i sa širokim strukom. Međutim kada su se počeli pojavljivati dobro građeni sportis poput Sigmund Kleina počeli su imati veći uticaj na ljude što se tiče područja treninga sa tegovimai pravilne ishrane.
Smatralo se lošim da neko trenira u teretani isključivo zbog postizanja boljeg izgleda te je većina ljudi smatralo da se treba baviti i takmičenjedrugim sportovima.
John Grimek koji je bio olimpijski dizač tega i koji se služi zbog svoje dobre građe tiela kao uzor mnogim body builderima te je u to vreme naglašavao da je njegova dobra tjelesna građa posledica treninga sa tegovima a ne bavljenja nekim drugim sportovima pa je ljudima postalo jasno da takvo tijelo mogu izgraditi samo na takav način. 1940. i 1941. godine osvojio je takmicenje Mr. America.
Takmičenje Mr. America je sponzorisala AAU (American Athletic Union) sve dok nije prestala sa radom 1939. godine.
Četrdesetih i pedesetih godina došlo je do povećanje popularnosti body buildinga pa je čak i Santa Monica Beach nazvana Muscle Beach jer je bilo puno ljudi koji su vežbali u teretani na plaži, kada se ta plaža zatvorila 1950. godine prebačena je na Venice Beach u Californiji u kojoj se nalazi prvi Gold's Gym kojeg je otvorio jedan od najboljih body buildera tog vremena Joe Gold.
Do populanosti je dovela i pojava Stevea Reevsa koji je nakon pobede na Mr. America i Mr. Universe postao međunarodna zvezda glavnim ulogama u filmovima Hercules, Gusar Morgan i Bagdadski lopov.
Tada su se pojavili i drugi poznati body builderi: Bill Pearl, Chuck Sipes, Jack Delinger, George Eiferman, Reg Park i drugi poput Jack La Lanna koji je kasnije postao fitness TV stručnjak.
Nakon 2. svjetskog rata body building je značajno napredovao u USA – u, a glavni promotor je bio Bob Hoffman dok su to u Kanadi bili braća Joe i Ben Weider. Oni su osnovali svoje federacije i organizirali svoja svjetska prvenstva što je dovelo do neslaganja i do potrebe da se osnuje jedinstvena međunarodna federacija za body building.
Prva međunarodna organizacija za body building nastala je 1949. godine pod uticajem Boba Hoffmana i Oscara Statea i nazvana je Međunarodna federacija za dizanje tega i kulturizam.
Za osnivanje današnje najjače body building organizacije IFBB-a smatra se 1946. godina i osnivači Joe i Ben Weider koji je ujedno i predsednik.
Šezdesetih godina počelo je zlatno doba body buildinga te su se pojavili mnogi poznati bodybuilderi: Larry Scott, Frank Zane, Dave Draper, Sergio Oliva, Franco Columbo, Arnold Schwarzenegger i drugi. Bilo je sve više takmičenja, knjiga i časopisa, a bodybuilderi su svojim načinom treninga i ishrane sve više uticali na običnu populaciju da počnu trenirati i prihvate takav način života.
Sedamdesetih godina nastavlja se trend razvoja body buildinga koji predvode Arnold Schwarzenegger, Lou Ferrigno, Frank Zane, Serge Nubret i dr.
Arnold Schwarzenegger je u razdoblju 1970 – 1975 godine osvojio šest uzastopnih Mr. Olympia i postaje body builder sa najviše osvojenih Mr. Olympia kao i jedan od najpoznatijih bodybuildera svih vremena. Nakon toga se povukao iz bodybuildinga na period od četiri godine.
Također na razvoj body buildinga utječu filmovi poput Tarzana, Spidermana i Supermana u kojima se pojavljuju bodybuilderi u ulogama super – ljudi. Pojavio se i dokumentarni film o body buildingu Pumping Iron koji je za mnoge pokazivao vrhunac bodybuildinga iako tadašnji body builderi nisu bili ni približno eksponirani u javnosti kao današnji.
Zbog neslaganja koje se i dalje nastavilo 1968. godine dolazi do izdvajanja body buildinga iz Međunarodne federacije za dizanje tega i kulturizam.
1970. godine Međunarodna federacija za body building (IFBB) održava svoj prvi kongres u Beogradu i na njemu se izdiže u međunarodnu sportsku organizaciju, a 1971. godine postaje član Međunarodne sportske federacije, te time dobiva status amaterskog sporta.
Uspeva okupiti više od sto zemalja članica te time postaje šesta najveća sportska organizacija u svijetu.
Uz IFBB postoje još i druge organizacije poput National Amateur Body Builders' Association (NABBA) koja je osnovana 1950. godine u Londonu i National Physique Committee (NPC).
Osamdesete su zlatne godine body buildinga u kojima je body building dobio obrise kakve ima danas. Na body building takmičenjima se počinje više cijeniti masa, te takmičari postaju sve teži. Arnold Schwarzenegger se vraća na scenu i osvaja svoju šestu titulu Mr. Olympie da bi nakon njega došao Lee Haney i srušio njegov rekord osvojivši titulu Mr. Olympie osam puta.
Tu su bila još neka nova imena poput Chris Dickersona, Mike Mentzera, Tom Platz, Samir Bannout i dr. Arnold Schwarzenegger je popularizovao bodybuilding putem filmova Conan, Terminator u kojima je imao glavne uloge, kao i Lou Ferrigno filmovima Hulk i Hercules.
U devedesetim godinama se pojavljuje Dorian Yates koji je još dalje pomakao granice body buildinga gledajući odnos mase i definicije. Tu su bili i drugi bodybuilderi poput Flex Wheelera, Shawn Raya, Kevin Levrona i drugih.
Najveći pečat je ostavio Lee Haney sa osvojenih 8 Mr. Olimpija kao i Dorian Yates koji došao posle njega i osvojio 6 uzastopnih Mr. Olympia.
Pojavila su se nove spoznaje i teorije, nove sprave i naprave za vežbanje što je dovelo do jedne velike razine bodybuildinga.
Farmakolgija je takođe u velikom zamahu, te su različiti preparati i dodaci prehrani dostupni svakom bodybuilderu.
Body buildingu 21. veku
U 21. veku postoji velik broj body buildera koji se takmiče, javnost je upoznata sa body buildingom, postoji velik broj takmičenja u pojedinim državama, velik broj filmova i knjiga je dostupno ljudima kao i velik broj fitness centara u kojima se može vežbati.
Na području tehnologije treninga teško da postoji nešto novo za otkriti, što također vredi i za nove sprave i za farmakologiju (legalnu i ilegalnu) koja je sve bitnija.
Međutim pojam body buildinga se malo udaljio od cilja koji je bio na počecima, težnje da se izgleda poput antičkih sportaša, te danas većina natjecatelja drugačije od bodybuildera na početku stoljeća ili onih iz osamdesetih godina (na 170 centimetara visine imaju po 140 kilograma).
Trenutno su najpopularniji body builderi Ronnie Coleman koji je neporažena sa osvojenih 8 Mr. Olympia te još uvek ne odustaje želeći oboriti rekord Lee Haneya, zatim Jay Cutler, Gunter Schlierkamp i drugi.
prevod i obrada:
Terzić Bojan
